Hoge Raad over de beschikking op aanvraag en de dwangsomregeling

Als de Belastingdienst niet tijdig een besluit neemt, kan de belastingplichtige recht hebben op een dwangsom. De regels met betrekking tot de dwangsom zijn onderdeel van het formele belastingrecht. Recent heeft de Hoge Raad een arrest gewezen in een zaak over de dwangsomregeling. Het gaat in deze zaak onder andere om de vraag of sprake was van een niet-tijdig genomen besluit. Ook komt aan de orde of de ingebrekestelling gelijktijdig met de ‘aanvraag’ voor het besluit kan plaatsvinden. Dit artikel behandelt dit arrest van de Hoge Raad over de beschikking op aanvraag en de dwangsomregeling. Deze zaak laat nog maar eens zien dat de toepassing van het formele belastingrecht (en het bestuursrecht) erg nauw luistert.

Belastingplichtige schrijft Belastingdienst aan over vermindering aanslagen

Het gaat in de voorliggende zaak om een belastingplichtige die wil dat reeds opgelegde aanslagen inkomstenbelasting worden verminderd. Die vermindering is gerechtvaardigd, omdat na het opleggen van deze aanslagen, de WOZ-waarden van de woning van de belastingplichtige zijn verlaagd. In de wet is geregeld dat de Belastingdienst in dit geval de reeds opgelegde aanslagen dient te verminderen. Dit gebeurt zonder dat de belastingplichtige een verzoek daartoe hoeft in te dienen. In 2021 stuurt de gemachtigde van de belastingplichtige een brief naar de Belastingdienst. Hij merkt op dat de aanslagen niet zijn verminderd, terwijl de termijn daarvoor al is verlopen. De brief bevat een ingebrekestelling en stelt een termijn van 14 dagen om de vermindering alsnog te verlenen. De vermindering wordt uiteindelijk pas geruime tijd later verleend. Volgens de Belastingdienst is geen dwangsom verschuldigd, omdat de verzonden brief geen ‘aanvraag’ in de zin van de Algemene wet bestuursrecht is.

De dwangsomregeling op hoofdlijnen

Bestuursorganen (in dit geval de Belastingdienst) dienen op tijd te beslissen op aanvragen van belanghebbenden. In de wet is opgenomen dat het bestuursorgaan een dwangsom verschuldigd is als een beschikking op aanvraag niet tijdig wordt gegeven. Uit de wet volgt dat van een aanvraag sprake is als de belanghebbende een verzoek doet tot het nemen van een besluit. Een besluit is een schriftelijke beslissing van een bestuursorgaan, inhoudende een publiekrechtelijke rechtshandeling. Een beschikking is een besluit dat niet van algemene strekking is (zoals een belastingaanslag). Bij een niet-tijdig beslissen, geldt dan dat de belastingplichtige aanspraak kan maken op een dwangsom. Hij dient daartoe een schriftelijke ingebrekestelling te versturen en de Belastingdienst de mogelijkheid te geven om binnen een redelijke termijn alsnog het besluit te nemen.

Hoge Raad (2024): brief is een aanvraag in de zin van de Awb

De Hoge Raad buigt zich eerst over de vraag of de brief van de gemachtigde van de belastingplichtige, als een ‘aanvraag’ kan worden aangemerkt die de deur naar de dwangsomregeling opent. Volgens de Hoge Raad is dat het geval. De brief strekt ertoe de Belastingdienst te verzoeken een besluit te nemen. Tenzij elders in de wet een uitzondering staat, is dan sprake van een ‘aanvraag’. Dat de Belastingdienst ook zonder dit verzoek ertoe was gehouden om de aanslagen te verminderen, doet daaraan niet af. Vanaf het moment dat de termijn voor het verminderen van de aanslagen is verlopen, is sprake van een situatie waarin een beschikking niet-tijdig is gegeven. De belastingplichtige kan dan een beroep doen op de dwangsomregeling.

Hoge Raad (2024): onjuiste ingebrekestelling staat in de weg aan dwangsom

Toch oordeelt de Hoge Raad dat de belastingplichtige in deze zaak geen aanspraak kan maken op een dwangsom. In de brief van de gemachtigde staat de ‘aanvraag’, is de ingebrekestelling opgenomen en ook een beslistermijn van twee weken. De Hoge Raad meent dat bij het toepassen van de dwangsomregeling niet kan worden aangenomen dat de Belastingdienst reeds bij of direct na het doen van de aanvraag in gebreke is om de beschikking te geven. Een redelijke wetsuitleg brengt volgens de Hoge Raad met zich dat de ingebrekestelling in dit soort situaties pas mogelijk is op het moment dat niet binnen een redelijke termijn alsnog de beschikking is gegeven. Een dergelijke redelijke termijn bedraagt twee weken. Aangezien de gemachtigde in de brief gelijk al de Belastingdienst in gebreke heeft gesteld, is sprake van een premature ingebrekestelling. Er bestaat dan geen recht op een dwangsom.

Hoge Raad (2024): spelregels bij beroep wegens niet-tijdig beslissen

Aan het einde van het arrest gaat de Hoge Raad uit eigen beweging nog in op de mogelijkheid om beroep in te stellen wegens het niet-tijdig nemen van een besluit. De belastingplichtige had deze weg kunnen volgen vanaf het moment dat de termijn voor het verminderen van de aanslagen was verlopen. Via deze weg stelt hij de Belastingdienst direct in gebreke, zonder dat een eigen aanvraag nodig is. Daarvoor dient hij wel naar de bestuursrechter te stappen.

Aanvraag en ingebrekestelling niet in dezelfde brief opnemen

De dwangsomregeling is ooit ingevoerd als dam tegen het (veel) te laat nemen van besluiten door bestuursorganen, waaronder de Belastingdienst. Met inachtneming van dat doel, is de uitkomst van deze procedure een beetje wrang. De brief van de gemachtigde van de belastingplichtige dateert van 14 augustus 2021 en het uiteindelijke besluit is in februari 2022 genomen. Dat is, voor een niet al te ingewikkelde vermindering van een aanslag, een lange doorlooptijd die een dwangsom rechtvaardigt. Enig chagrijn bij de belastingplichtige is dan ook voorstelbaar.

Advisering formeel belastingrecht en dwangsomregeling

Een juiste toepassing van het formele belastingrecht, wat een onderdeel is van het bestuursrecht, is vaak erg lastig. Het formele belastingrecht wordt steeds belangrijker (en complexer), maar het belang wordt nog vaak onderschat. Het toepassen van de dwangsomregeling of het instellen van beroep wegens niet-tijdig beslissen bij een beschikking op aanvraag, zijn slechts twee voorbeelden van formele regelingen. Er zijn er veel meer. Hebt u hier vragen over? Neem dan gerust eens vrijblijvend contact met ons op.