Hoge Raad gaat nader in op samenhangend waarderen bij een zeer effectieve hedge

Als uitgangspunt geldt dat vermogensbestanddelen afzonderlijk worden gewaardeerd. Deze regel vloeit voort uit goed koopmansgebruik. Een uitzondering op deze hoofdregel vormt het ‘samenhangend waarderen’. Samenhangend waarderen is aan de orde als er sprake is van een ‘zeer effectieve hedge’. Wanneer daarvan precies sprake is, is in de praktijk niet altijd duidelijk. In een arrest van 17 april 2025 gaat de Hoge Raad hier uitgebreid op in, wat leidt tot meer duidelijkheid. In dit artikel behandel ik dit arrest over samenhangend waarderen en de aanwezigheid van een zeer effectieve hedge. 

Vorderingen en schulden in USD leiden tot geschil over samenhangend waarderen

De belastingplichtige in deze zaak maakt onderdeel uit van een internationaal concern. Eind 2012 heeft de belastingplichtige vorderingen, schulden en valutatermijncontracten die in USD luidden. Het gaat bijvoorbeeld om kortlopende vorderingen op een Braziliaanse dochtervennootschap en leningen aan een Noorse holding. De belastingplichtige waardeert deze posten in euro’s tegen de historische kostprijs of de lagere bedrijfswaarde. Het gevolg is dat valutawinsten pas tot uitdrukking komen als deze worden gerealiseerd. Valutaverliezen komen al tot uitdrukking als de vordering lager wordt gewaardeerd (of een schuld hoger). Als uitgangspunt houdt de belastingplichtige aan dat alle vorderingen en schulden afzonderlijk worden gewaardeerd (zelfstandige waardering). Een samenhangende waarde vindt alleen plaats als er sprake is van bewuste samenhang, bijvoorbeeld via afdekking. De Belastingdienst is het daarmee oneens.

Belastingdienst meent dat sprake is van een zeer effectieve hedge

Volgens de inspecteur heeft de belastingplichtige ten onrechte niet samenhangend gewaardeerd. Volgens de inspecteur is sprake van vorderingen, schulden en valutatermijncontracten die feitelijk elkaar dekken. Daarom is sprake van een ‘zeer effectieve hedge’. Volgens de inspecteur is het niet van belang dat de belastingplichtige geen hedge heeft beoogd. Ook is het niet van belang of er een bedrijfseconomisch verband tussen de vorderingen en schulden bestaat. Hij corrigeert de aangifte door diverse positie samenhangend te waarderen. Dat leidt ertoe dat ongerealiseerde winsten en verliezen tegen elkaar wegvallen. Als gevolg hiervan stijgt het belastbare resultaat. De belastingplichtige is het daarmee oneens. Hij meent – kortgezegd – dat samenhangend waarderen alleen verplicht is op het moment dat er sprake is van een bewuste hedge of een bedrijfseconomisch verband tussen de vorderingen en schulden.

Hoge Raad (2025): Samenhangend waarderen en effectieve hedge

De Hoge Raad schetst eerst de hoofdregel. Die luidt dat vermogensbestanddelen afzonderlijk worden gewaardeerd. Een uitzondering geldt als er met betrekking tot de waardeontwikkeling een zeer effectieve hedge bestaat. Dat is het geval als:

• Vermogensbestanddelen samenhangen; en
• Dat zodanig doen dat het risico met betrekking tot hun waardeontwikkeling op de balansdatum in hoge mate is beperkt.

De verplichting om in dergelijke gevallen samenhangend te waarderen voorkomt dat ongerealiseerde verliezen tot uitdrukking worden gebracht die in werkelijkheid niet zijn geleden omdat ze tegenover (bijna) gelijke ongerealiseerde winsten staan. Om van samenhang te kunnen spreken dient, beoordeeld naar objectieve maatstaven, de afdekking van risico’s te zijn beoogd. Soms zal dat evident zijn en soms niet. Hierna komen de gevolgen daarvan aan bod. Van voldoende risicobeperking is sprake als de waardeontwikkeling van de vermogensbestanddelen correleert binnen een bandbreedte van 80% tot 125%. Samenhangend waarderen is dus aan de orde als een risicoafdekking is beoogd en bewerkstelligd.

Hoge Raad (2025): Inspecteur draagt bewijslast bij samenhangende waardering

De Hoge Raad geeft aan dat de bewijslast rust op de inspecteur. Hij dient te bewijzen dat een zeer effectieve hedge aanwezig is. Soms is de aanwezigheid van een dergelijke hedge evident. Bijvoorbeeld als tegenover een bepaalde vordering een specifiek afdekkingsinstrument staat, zoals een swapcontract. In dat geval zal het vereiste oogmerk aanwezig zijn. Er komen ook minder evidente situaties voor. Dat is bijvoorbeeld het geval als er naast een vordering ook een ander vermogensbestanddeel op de balans staat dat het gelopen risico sterk beperkt. De vraag is dan of deze afdekking ‘toevallig’ is, of dat er een oogmerk tot afdekking aanwezig is. In zo’n minder evidente situatie is het de inspecteur die de bewijslast heeft om het oogmerk aannemelijk te maken.

Hoge Raad (2025): Gerechtshof paste onjuiste rechtsopvatting toe

In deze zaak heeft het hof onder andere gesteld dat het van belang is dat er geen zakelijk verband bestaat tussen de vorderingen en schulden. Volgens de Hoge Raad is dat onjuist, want een historisch of causaal verband is geen vereiste om tot het oordeel te komen dat sprake is van het afdekken van risico’s. Datzelfde geldt voor het standpunt dat de verschillende aanwending van de gelden maakt dat geen aanleiding bestaat voor een samenhangende waardering. Zoals de Hoge Raad duidelijk heeft verwoord, gaat het erom dat het afdekken van risico’s is beoogd en bewerkstelligd. Deze zaak betreft een niet-evidente hedge. Daarom had het gerechtshof nader in moeten gaan op de standpunten van de inspecteur, omdat deze ingingen op de aanwezigheid van het vereiste oogmerk (beogen) van de risicoafdekking. De Hoge Raad vernietigt het arrest van het gerechtshof en verwijst de zaak, omdat het hof is uitgegaan van onjuiste maatstaven.

Goed koopmansgebruik en samenhangend waarderen bij een zeer effectieve hedge

De Hoge Raad geeft in dit arrest weer wat meer duidelijkheid over het leerstuk van samenhangend waarderen. Duidelijk is dat de inspecteur op het gebied van de bewijslast een behoorlijke uitdaging heeft. Hebt u vragen over dit onderwerp? Neem dan gerust eens vrijblijvend contact met ons op.