Kennisgroepstandpunt over de begrippen ‘fout’ en ‘kenbaarheid’ bij navordering

Als een aanslag tot een te laag bedrag is opgelegd of zelfs achterwege is gebleven, kan de Belastingdienst onder voorwaarden de belasting navorderen. Navordering is aan strikte voorwaarden verbonden. Navordering is in elk geval mogelijk als er sprake is van een ‘kenbare fout’. Over de kenbare fout bestaat in de praktijk veel discussie. Het is niet vreemd dat deze discussie ook binnen de Belastingdienst wordt gevoerd. In een kennisgroepstandpunt van 20 december 2022 wordt ingegaan op de begrippen ‘fout’ en ‘kenbaarheid’ bij navordering. In dit artikel behandel ik het kennisgroepstandpunt over de kenbare fout en navordering.

Navordering bij een kenbare fout

Als hoofdregel geldt dat navordering een nieuw feit vereist. Op deze hoofdregel bestaan uitzonderingen. Een van deze uitzonderingen is de navorderingsmogelijkheid als er sprake is van een ‘kenbare fout’. Deze uitzondering houdt in dat de inspecteur kan navorderen als er te weinig belasting is geheven als gevolg van een fout die de belastingplichtige redelijkerwijs kenbaar moest zijn. Daarvan is in elk geval sprake als de te weinig geheven belasting ten minste 30% van de verschuldigde belasting bedraagt. Bij navordering wegens een kenbare fout geldt een afwijkende navorderingstermijn. Deze bedraagt twee jaar te rekenen vanaf het tijdstip waarop de aanslag is vastgesteld of het besluit is genomen om geen aanslag op te leggen. Belangrijk is dat de inspecteur niet mag navorderen als er sprake is van een zogeheten ‘beoordelingsfout’. Dat is een fout die het gevolg is van een verwijtbaar onjuist inzicht in de feiten of het recht.

Kennisgroepstandpunt over ‘fout’ en ‘kenbaarheid’ bij navordering

De kennisgroep formeel recht gaat in dit standpunt in op vier vragen:

• Kan er altijd worden nagevorderd als de te weinig geheven belasting ten minste 30% bedraagt van de verschuldigde belasting?
• Is navorderen op grond van een kenbare fout mogelijk als de inspecteur bij beschikking heeft besloten om geen aanslag op te leggen?
• Als er geen aanslag is opgelegd binnen de driejaarstermijn, kan dan via de kenbare fout navordering plaatsvinden?
• Hoe moet worden omgegaan met fouten als gevolg van een geautomatiseerde verwerking als er is gekozen om uitworpredenen stop te zetten?

Hierna behandel ik de vier standpunten die de kennisgroep inneemt over de begrippen fout en kenbaarheid bij navordering.

Kenbare fout en de 30%-grens

De vraag is hier eigenlijk of navordering altijd mogelijk is als aan de 30%-eis is voldaan. Dat wil zeggen dat de te weinig geheven belasting ten minste 30% van de verschuldigde belasting bedraagt. De kennisgroep geeft naar mijn mening terecht aan dat dit niet het geval is. Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen de ‘fout’ en de ‘kenbaarheid’. Als er sprake is van een beoordelingsfout aan de zijde van de inspecteur, dan is navordering wegens een kenbare fout in principe niet mogelijk. Dat is ook het geval als wel aan de 30%-eis is voldaan. Volgens de kennisgroep is navordering meestal ook niet mogelijk als er sprake is van een pleitbaar standpunt.

Beschikking ‘geen aanslag’ en navorderen op grond van een kenbare fout

Het komt voor dat de inspecteur wil navorderen terwijl er geen aanslag is opgelegd. Het niet opleggen van een aanslag kan de inspecteur bevestigen met een ‘beschikking geen aanslag’.  De vraag die dan kan ontstaan is of de inspecteur daar op een later moment op terug kan komen en via de kenbare fout mag navorderen. Volgens de kennisgroep is het afhankelijk van het soort fout dat ten grondslag ligt aan het opleggen van de beschikking geen aanslag. Als de inspecteur heeft besloten om geen aanslag op te leggen wegens een onjuist inzicht in de feiten of het recht, dan is navordering niet mogelijk. Het gaat dan om een zogenoemde beoordelingsfout. Als een andere fout is gemaakt en aan de overige voorwaarden is voldaan, dan is navordering in principe wel mogelijk. De kennisgroep baseert dit standpunt onder andere op een arrest van de Hoge Raad uit 2018. 

De kenbare fout en navordering buiten de driejaarstermijn

In deze situatie heeft de inspecteur geen ‘beschikking geen aanslag’ afgegeven. Hij wil na afloop van de aanslagtermijn van drie jaar tot navordering overgaan en beroept zich op een kenbare fout. De vraag is of dat mogelijk is. Volgens de kennisgroep is dat niet het geval. Er is namelijk helemaal geen aanslag (of beschikking geen aanslag) waaraan de belastingplichtige had moeten ontlenen dat deze niet juist was. Uit de wetsgeschiedenis komt naar voren dat het gaat om situaties waarin de belastingplichtige als het ware in één oogopslag had kunnen zien dat de aanslag (of de beschikking tot het niet opleggen ervan) onjuist is. Een dergelijk stuk heeft de belastingplichtige in dit scenario niet onder ogen gehad.

Geautomatiseerde verwerking en de kenbare fout

De afgelopen jaren ontstaan er regelmatig discussies met de Belastingdienst over de gevolgen van het geautomatiseerd verwerken van gegevens van belastingplichtigen. Dat kan zich ook voordoen bij de kenbare fout. Het gaat dan om de situatie waarin uitworpredenen door de inspecteur worden uitgeschakeld. Hierdoor worden aangiften geautomatiseerd afgedaan die eigenlijk handmatig moeten worden beoordeeld. De vraag is of dat een fout is die hersteld kan worden via navordering of dat sprake is van een onherstelbare beoordelingsfout. Volgens de kennisgroep is het verdedigbaar dat het een herstelbare fout betreft. Zij leidt dat af uit de wetsgeschiedenis. Een andere zienswijze is naar mijn mening onder omstandigheden echter ook mogelijk, bijvoorbeeld met een beroep op de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Deze vraag komt ongetwijfeld nog eens bij de Hoge Raad te liggen.

Navordering op grond van een kenbare fout

De aanwezigheid (of niet) van een kenbare fout die navordering rechtvaardigt leidt in de praktijk regelmatig tot discussies met de Belastingdienst. Deskundige ondersteuning is dan van belang. Hebt u vragen over dit onderwerp? Neem dan gerust eens vrijblijvend contact met ons op.