Hoge Raad verduidelijkt regels over gebruik van onrechtmatig verkregen bewijs en het zozeer-indruistcriterium in belastingzaken

Om een goede belastingheffing te kunnen waarborgen heeft de Belastingdienst informatie nodig. De wet biedt de inspecteur diverse bevoegdheden om die informatie te verkrijgen. Die bevoegdheden zijn ruim, maar niet onbeperkt. Zo komt het voor dat in een strafrechtelijk onderzoek informatie wordt gevonden, die later wordt gedeeld met de inspecteur. Als er sprake is van onrechtmatig verkregen informatie, is de vervolgvraag of de inspecteur die informatie mag gebruiken. Als hoofdregel geldt dat de informatie toch gebruikt mag worden, tenzij het bewijs is verkregen op een wijze die zozeer indruist tegen hetgeen van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht, dat het gebruik onder alle omstandigheden ontoelaatbaar is. In een arrest van 31 januari 2025 is de Hoge Raad ingegaan op de reikwijdte van het zozeer-indruistcriterium in belastingzaken.

Inspecteur gebruikt onrechtmatig verkregen schenkingsakte

De belanghebbende in deze zaak krijgt te maken met een strafrechtelijk onderzoek door de FIOD en het OM. Er vindt een huiszoeking plaats. Tijdens de huiszoeking wordt een schenkingsakte gevonden. In deze akte staat dat de vader van belanghebbende aan belanghebbende aandelen schenkt in 21 vennootschappen. De belanghebbende heeft hierover niets opgenomen in zijn aangifte inkomstenbelasting. Bij het verkrijgen van toestemming voor de huiszoeking zijn fouten gemaakt. Dit leidt tot het (niet-betwiste) oordeel dat de schenkingsakte strafrechtelijk onrechtmatig verkregen bewijs vormt. Uiteindelijk vindt seponering van de strafzaak plaats. De inspecteur verzoekt om informatie uit het strafrechtelijk onderzoek en verkrijgt zo de schenkingsakte. Hij stelt vervolgens vragen die de belanghebbende volgens de inspecteur onvoldoende beantwoord. Daarom legt hij een informatiebeschikking op. De rechtbank en het gerechtshof oordelen dat de informatiebeschikking rechtmatig is en dat het gebruik van de akte niet in strijd is met het zozeer-indruistcriterium.

Geschil over het gebruik van onrechtmatig verkregen bewijs in belastingzaken

Volgens de belanghebbende mag de inspecteur de schenkingsakte niet gebruiken als basis voor een informatieverzoek. Bij de Hoge Raad voert hij daartoe het volgende aan:

• Uit de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie volgt dat strafrechtelijk onrechtmatig verkregen bewijs bij schending van een grondrecht uit het Handvest van de EU buiten beschouwing moet blijven. Dat geldt ook in een belastingprocedure.
• Het gerechtshof heeft getoetst aan het zozeer-indruistcriterium. Dat is volgens de belanghebbende onterecht, omdat de inspecteur zonder wettelijke belemmering niet over de akte had kunnen beschikken. Dat enkele feit is al voldoende om niet aan het zozeer-indruistcriterium toe te komen.
• Strijdigheid met het zozeer-indruistcriterium treedt in belastingzaken niet alleen op bij opzet of misleiding, maar ook als bij de strafrechtelijke autoriteiten sprake is van grove schuld.

Hoge Raad (2025): rechtspraak HvJ EU noopt niet tot aanpassing zozeer-indruistcriterium in belastingzaken

De belanghebbende wijst op het arrest WebMindLicenses. Volgens hem volgt daaruit dat strafrechtelijk onrechtmatig verkregen bewijs buiten beschouwing moet blijven in een belastingprocedure bij schending van een door het Handvest van de grondrechten van de EU beschermd recht. De Hoge Raad is het daarmee oneens. Hij sluit aan bij de conclusie van zijn Advocaat-Generaal. De A-G gaf aan dat het toelaten van de schenkingsakte als grondslag voor het stellen van vragen niet leidt tot schending van de eisen aan een eerlijk proces, omdat:

• Voor partijen duidelijk is hoe de akte is verkregen en de rechter bevoegd is daarover te oordelen alsmede over het gebruik.
• Niet is vast komen te staan hoe de fouten voorafgaand aan de huiszoeking zich hebben voorgedaan.
• Het beginsel van hoor en wederhoor niet is geschonden. Belanghebbende heeft alle ruimte gehad om zich over de verkrijgingswijze en de gevolgen uit te laten.

Hoge Raad (2025): gerechtshof toetste terecht aan zozeer-indruistcriterium

Volgens de belanghebbende had het hof niet mogen toetsen aan het zozeer-indruistcriterium. Aan de toepassing van het criterium zou niet worden toegekomen, omdat de inspecteur niet zonder wettelijke belemmering over de akte kon beschikken. De Hoge Raad is het daarmee oneens. Hij baseert dat oordeel onder andere op zijn arrest uit 2015. Daarin oordeelde hij dat, afgezien van gevallen waarin het recht op een behoorlijk proces daartoe noopt, bewijsuitsluiting alleen in uitzonderlijke gevallen aan de orde is. Het gebruik van strafrechtelijk onrechtmatig verkregen bewijs is niet toegestaan als:

• Het recht op een behoorlijk proces (artikel 6 EVRM) daartoe dwingt; of
• Het bewijs is verkregen op een wijze die zozeer indruist tegen hetgeen van een behoorlijk handelende overheid mag worden verwacht, dat het gebruik onder alle omstandigheden ontoelaatbaar moet worden geacht.

Hoge Raad (2025): zozeer-indruistcriterium vereist geen opzet of misleiding

Het laatste argument van de belanghebbende is dat ook gehandeld kan zijn in strijd met het zozeer-indruistcriterium als geen sprake is van opzet of misleiding, maar van grove schuld. De Hoge Raad is het daarmee eens. In deze zaak zal dat echter niet tot een ander oordeel leiden. Volgens de Hoge Raad heeft het gerechtshof dit namelijk niet uitgesloten. Dat betekent dat het hof de juiste toets heeft aangelegd. Voor vernietiging is dan geen aanleiding.

Fiscale procedure en informatieverzameling door de Belastingdienst

De Belastingdienst heeft verregaande bevoegdheden om informatie te verzamelen. Die bevoegdheden zijn echter niet onbegrensd. Hebt u vragen over dit onderwerp? Neem dan gerust eens vrijblijvend contact met ons op.