Hoge Raad over verhouding rangorderegeling en overgangsrecht bestaande eigenwoningschuld in de inkomstenbelasting

Sinds 1 januari 2013 zijn de regels rondom de eigenwoningschuld veranderd. Sindsdien geldt onder andere de aflossingseis. Op grond van de aflossingseis kan een aflossingsvrije lening in principe niet meer kwalificeren als een eigenwoningschuld. Een niet-eigenwoningschuld valt niet in box 1, maar in box 3. Voor bestaande eigenwoningschulden is overgangsrecht getroffen. Dat overgangsrecht houdt in dat aflossingsvrije leningen voor de eigen woning die op 31 december 2012 in box 1 vielen (bestaande eigenwoningschulden) in box 1 blijven. Dit overgangsrecht heeft geleid tot een procedure, omdat onduidelijk is hoe dit overgangsrecht zich verhoudt tot de rangorderegeling. Centraal staat de vraag of het mogelijk is om een dergelijke ‘bestaande eigenwoningschuld’ op te nemen in box 3 in plaats van in box 1. Op 14 maart 2025 heeft de Hoge Raad zich hierover uitgesproken. Dit artikel behandelt het arrest van de Hoge Raad over de rangorderegeling en de eigenwoningschuld.

Hoofdlijn rangorderegeling en eigenwoningschuld

De rangorderegeling is van belang voor de inkomstenbelasting. Deze regeling bepaalt dat als een vermogensbestanddeel in meer dan één box zou kunnen vallen, de eerst van toepassing zijnde regeling voorgaat. Dat betekent dat box 1 (hoofdstuk 3 van de wet) voorgaat op box 3 (hoofdstuk 5 van de wet). Binnen de rangorderegeling is expliciet opgemerkt dat:

• Schulden die zijn aangegaan voor de eigen woning, maar die niet kwalificeren als eigenwoningschuld (box 1) in box 3 vallen.

Een aflossingsvrije lening die op of na 1 januari 2013 is aangegaan, kwalificeert door de nieuwe wetgeving niet als eigenwoningschuld. Deze valt dan in box 3. Als de schuld al bestond op 31 december 2012 geldt overgangsrecht. In hoofdstuk 10 van de wet is geregeld dat ‘bestaande eigenwoningschulden’ ook in box 1 vallen.

Belastingplichtige wil bestaande eigenwoningschuld opnemen in box 3

Deze zaak gaat over een belastingplichtige die in 2009 twee eigenwoningschulden aangaat. De tweede lening is een aflossingsvrije lening. Aangezien de lening is aangegaan voor 1 januari 2013, betreft het een ‘bestaande eigenwoningschuld’. Op grond van het overgangsrecht kwalificeren deze dus als ‘eigenwoningschuld’ in box 1. De belastingplichtige wil de bestaande schuld echter opnemen in box 3. Dat is voor hem gunstiger, omdat de renteaftrek in box 1 effectief teniet wordt gedaan door de zogeheten Hillen-aftrek. Dat is volgens de inspecteur niet mogelijk. Volgens de belastingplichtige kan dat wel, omdat hoofdstuk 10 waarin het overgangsrecht is geregeld, na hoofdstuk 3 (box 1) en hoofdstuk 5 (box 3) komt. Op grond van de rangorderegeling meent hij dat de eigenwoningschuld in box 3 valt.

Hoge Raad (2025): Overgangsrecht leidt tot box 1-schuld

De Hoge Raad oordeelt dat de schuld niet in box 3 valt. Het overgangsrecht maakt dat een bestaande eigenwoningschuld kwalificeert als een eigenwoningschuld die in box 1 valt. Op grond van de rangorderegeling komt box 1 voor box 3. Dat bij het doornemen van de wet pas in hoofdstuk 10 het overgangsrecht aan de orde komt, doet daaraan niet af. De Advocaat-Generaal verwoordde dit pakkend door te stellen dat een ‘achterwaarts haasje over’ mogelijk is in het kader van de rangorderegeling. Het enige dat het overgangsrecht bewerkstelligt is dat al bestaande schulden in box 1 blijven vallen. Daarnaast bevat het overgangsrecht geen keuzemogelijkheid of opt-outmogelijkheid voor de belastingplichtige. De conclusie is daarom dat het niet mogelijk is om de bestaande lening in box 3 te verantwoorden.

Eigenwoningschuld in box 1 of box 3?

Het fiscale eigenwoningregime is ontzettend complex geworden. Met name de regels in de inkomstenbelasting leiden tot hoofdbrekens, bijvoorbeeld bij overlijden, verhuizen en echtscheiding. De belastingplichtige in deze zaak trok aan het kortste eind, maar dat wil niet zeggen dat er helemaal geen situaties zijn waarin een bestaande eigenwoningschuld toch verhuist van box 1 naar box 3. Hebt u vragen over dit onderwerp? Neem dan gerust eens vrijblijvend contact met ons op.